Chất kết dính là gì? Các công bố khoa học về Chất kết dính

Chất kết dính là gì?

Chất kết dính (tiếng Anh: adhesive hoặc binder) là các vật liệu có khả năng tạo ra liên kết giữa hai hoặc nhiều bề mặt thông qua các tương tác vật lý, hóa học hoặc cơ học. Vai trò chính của chất kết dính là duy trì sự liên kết này trong thời gian dài, ngay cả dưới tác động của lực cơ học, nhiệt độ, độ ẩm hoặc hóa chất. Khác với các phương pháp liên kết cơ học như hàn, đinh hoặc vít, chất kết dính phân phối lực đều hơn, không gây tổn thương cho vật liệu nền, đồng thời có thể áp dụng cho nhiều loại bề mặt khác nhau bao gồm kim loại, nhựa, gỗ, gốm và vật liệu sinh học.

Chất kết dính được ứng dụng rộng rãi trong mọi lĩnh vực của đời sống hiện đại như xây dựng, hàng không vũ trụ, sản xuất điện tử, y học, công nghiệp ô tô, dược phẩm, bao bì thực phẩm, mỹ phẩm và cả trong ngành in ấn. Nhờ vào khả năng tùy chỉnh linh hoạt và cải tiến công nghệ, ngày nay các loại chất kết dính không chỉ phục vụ cho các ứng dụng thông thường mà còn đóng vai trò quan trọng trong các hệ thống thông minh, vật liệu tái tạo, và thiết bị y sinh.

Phân loại chất kết dính

1. Phân loại theo nguồn gốc

• Chất kết dính tự nhiên: gồm các hợp chất sinh học có khả năng kết dính như nhựa cây (resins), tinh bột biến tính, casein từ sữa, gelatin từ da động vật, hoặc các gum thực vật như gum arabic. Chúng thường được sử dụng trong ngành thực phẩm, mỹ phẩm, giấy và dược phẩm nhờ tính an toàn sinh học và dễ phân hủy.
• Chất kết dính tổng hợp: được sản xuất bằng phương pháp hóa học, thường có hiệu suất cao hơn và độ bền tốt hơn chất kết dính tự nhiên. Các loại phổ biến bao gồm epoxy, polyurethane (PU), polyvinyl acetate (PVA), silicone, cyanoacrylate (super glue), acrylic,… Những loại này chiếm ưu thế trong công nghiệp hiện đại.

2. Phân loại theo cơ chế kết dính

• Kết dính cơ học: xảy ra khi chất kết dính xâm nhập vào các lỗ, khe rãnh hoặc bất thường vi mô trên bề mặt vật liệu và tạo liên kết cơ học.
• Kết dính vật lý: dựa trên lực Van der Waals, lực hấp phụ bề mặt hoặc lực mao dẫn, thường thấy ở băng dính hoặc keo nhạy áp.
• Kết dính hóa học: dựa trên sự hình thành liên kết cộng hóa trị hoặc ion giữa các phân tử chất kết dính và bề mặt vật liệu, tạo ra liên kết bền vững lâu dài.

3. Phân loại theo cơ chế đóng rắn

• Chất kết dính bay hơi dung môi: chứa dung môi dễ bay hơi sau khi bôi lên bề mặt, để lại lớp keo khô và cứng. Ví dụ: hồ dán, sơn dầu.
• Chất kết dính phản ứng hóa học: gồm các thành phần phản ứng với nhau (ví dụ keo hai thành phần) hoặc với môi trường để đóng rắn. Ví dụ: epoxy, polyurethane.
• Chất kết dính nóng chảy (hot melt): được gia nhiệt để hóa lỏng, sau đó nguội đi và đông cứng tạo liên kết. Ưu điểm là không chứa dung môi và có tốc độ đóng rắn nhanh.
• Chất kết dính nhạy áp (pressure-sensitive): luôn dính ở nhiệt độ phòng và không cần tác động nhiệt hoặc dung môi. Thường dùng trong băng keo, nhãn dán, miếng dán y tế.

Cấu tạo và thành phần hóa học của chất kết dính

• Polymer nền: là thành phần chính tạo nên mạng lưới liên kết của keo. Polymer có thể là dạng tuyến tính, phân nhánh hoặc mạng lưới. Ví dụ: polyacrylate, polyurethane, epoxy resin, silicone.
• Chất hóa dẻo: giúp tăng độ linh hoạt, giảm độ giòn cho lớp keo. Ví dụ: phthalate, dầu ester, hoặc các hợp chất glycol.
• Dung môi hoặc chất mang: hỗ trợ thi công và điều chỉnh độ nhớt, có thể bay hơi sau khi sử dụng.
• Chất xúc tiến, chất ổn định, chất chống oxy hóa, chất kháng UV: được bổ sung để tăng tuổi thọ và hiệu suất của chất kết dính trong điều kiện sử dụng khắc nghiệt.

Cơ chế hoạt động của chất kết dính

Sự hình thành liên kết giữa chất kết dính và bề mặt vật liệu là một quá trình phức tạp, phụ thuộc vào nhiều yếu tố như độ nhám bề mặt, loại vật liệu, loại keo và điều kiện môi trường. Các cơ chế chính bao gồm:

• Liên kết cơ học: khi chất kết dính điền đầy các khe vi mô và bám dính nhờ sự khóa cơ học.
• Hấp phụ phân tử: lực tương tác giữa các phân tử chất kết dính và bề mặt vật liệu, chủ yếu là Van der Waals và hydrogen bonding.
• Liên kết hóa học: hình thành liên kết cộng hóa trị hoặc ion, tạo nên liên kết vững chắc, đặc biệt trong keo epoxy hoặc PU.

Các thông số kỹ thuật quan trọng

1. Độ bền kéo bóc (peel strength)

Là lực cần thiết để bóc lớp keo ra khỏi bề mặt vật liệu theo một góc nhất định. Thường được đo theo tiêu chuẩn ASTM D3330.

2. Độ bền cắt (shear strength)

Đo khả năng chống lại lực tác động song song với mặt liên kết. Giá trị này rất quan trọng với các ứng dụng kết cấu.

3. Độ bền nhiệt (thermal resistance)

Khả năng duy trì liên kết khi tiếp xúc với nhiệt độ cao hoặc biến đổi nhiệt nhanh.

4. Độ bền ẩm (humidity resistance)

Đặc biệt quan trọng trong môi trường nhiệt đới hoặc ứng dụng ngoài trời, nơi chất kết dính cần kháng nước và độ ẩm cao.

Ứng dụng của chất kết dính trong các ngành công nghiệp

1. Xây dựng và hạ tầng

Dùng để liên kết gạch men, tấm cách nhiệt, dán kính, chống thấm, gắn kết bê tông cũ – mới, và nhiều ứng dụng khác. Keo epoxy, polyurethane và silicone là những loại phổ biến nhất.

2. Điện tử và vi mạch

Keo dẫn điện, keo cách điện, keo tản nhiệt được sử dụng để cố định và kết nối linh kiện trong bo mạch chủ, pin lithium-ion, LED,…

3. Ô tô, tàu thủy, hàng không

Keo kết cấu giúp thay thế đinh tán và mối hàn, đồng thời giảm trọng lượng và tăng độ bền mỏi của khung xe. Chất kết dính polyurethane và epoxy có vai trò then chốt.

4. Ngành y tế và thiết bị sinh học

Chất kết dính sinh học được dùng trong chỉ khâu dán vết thương, băng gạc, keo phẫu thuật không độc, có thể phân hủy trong cơ thể.

5. Công nghiệp bao bì và thực phẩm

Chất kết dính dùng để dán nhãn, niêm phong bao bì, dán hộp giấy, in offset, làm tăng tính thẩm mỹ và hiệu quả bảo quản thực phẩm.

Tiêu chuẩn và thử nghiệm

Để đảm bảo chất lượng và an toàn, chất kết dính cần đáp ứng nhiều tiêu chuẩn kỹ thuật quốc tế:

• ASTM International: cung cấp tiêu chuẩn đánh giá độ bám dính, cường độ bóc, chịu nhiệt,…
• ISO: bộ tiêu chuẩn quốc tế về chất kết dính như ISO 4587 (thử nghiệm kéo cắt), ISO 11339 (bóc 180°), ISO 846 (lão hóa sinh học).

Xu hướng phát triển hiện nay

• Chất kết dính xanh (green adhesives): thân thiện với môi trường, không VOC, có thể phân hủy sinh học hoặc được sản xuất từ nguyên liệu tái tạo.
• Chất kết dính chức năng: có khả năng tự phục hồi, cảm biến, thay đổi màu theo môi trường hoặc chịu nhiệt độ cực đoan.
• Ứng dụng công nghệ nano: cải thiện khả năng bám dính, tăng cường độ bền cơ học và tích hợp tính năng thông minh cho vật liệu kết dính.

Kết luận

Chất kết dính là yếu tố không thể thiếu trong các ngành kỹ thuật, sản xuất và y học hiện đại, góp phần thay đổi cách con người thiết kế, chế tạo và vận hành các sản phẩm trong đời sống. Việc lựa chọn đúng loại chất kết dính tùy theo ứng dụng cụ thể là yếu tố then chốt để đảm bảo hiệu quả, độ bền và tính an toàn. Trong tương lai, sự kết hợp giữa hóa học vật liệu, công nghệ nano và trí tuệ nhân tạo hứa hẹn sẽ tiếp tục mở rộng khả năng và tính ứng dụng của chất kết dính trong nhiều lĩnh vực tiên tiến.